Sołżenicyn, czyli od Elbląga do Nagrody Nobla

W Elblągu powołany zostanie Komitet Organizacyjnego na rzecz realizacji idei „Sołżenicyn. Od Elbląga do Nagrody Nobla”.

Chodzi o mało znany do tej pory fakt z czasów walk o miasto, związany z przyszłym noblistą i wykorzystanie go między innymi do promocji miasta.

– Kapitan Aleksander Sołżenicyn służył w Armii Czerwonej. Został aresztowany pod Elblągiem za zdradę – wyjaśnia historyk Tomasz Gliniecki.

To wydarzenie i późniejsze jego konsekwencje przyniosły przemianę w życiu Aleksandra Sołżenicyna. Osiem lat spędził w więzieniach, a kolejne trzy w wiosce Kok-Terek w Kazachstanie, z nakazem przymusowego miejsca pobytu.

Pomysłodawcy wykorzystania elbląskiego epizodu w życiu noblisty chcą w ciągu roku zrealizować cztery zadania: nazwać ulicę imieniem Sołżenicyna, wznieść jego pomnik lub popiersie, wykreować szlak „Od Elbląga do Nagrody Nobla” i ustanowić dzień 9 lutego jako „Dzień tożsamości człowieka wolnego”. Inicjatorami przedsięwzięcia są dyrektor elbląskiego Teatru Sewruka Mirosław Siedler i Jerzy Wcisła – wiceprzewodniczący elbląskiej Rady Miasta i jednocześnie dyrektor elbląskiego Biura Marszałkowskiego.

Aleksander Isajewicz Sołżenicyn (1918–2008) – jest jednym z najbardziej znanych na świecie rosyjskich pisarzy. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1970. Autor utworów moralistycznych o komunistycznym systemie zniewolenia i terroru. W trzytomowym dziele „Archipelag Gułag” ukazał gehennę życia w łagrach. Sołżenicyn studiował matematykę, ale w tym samym czasie był zaocznym słuchaczem Moskiewskiego Instytutu Filozofii, Literatury i Historii. W październiku 1941 Sołżenicyn został zmobilizowany i trafił do szkoły artylerii, skąd na przełomie 1942/1943 roku skierowano go na front. Za postawę w walce otrzymał Order Wojny Ojczyźnianej drugiego stopnia, Order Czerwonej Gwiazdy oraz awans do stopnia kapitana artylerii. Wyróżnił się podczas walk w Prusach Wschodnich wyprowadzając swój oddział z okrążenia.

Został aresztowany 9 lutego 1945 w Elblągu, po tym jak NKWD przechwyciło jego list do przyjaciela zawierający krytyczne opinie na temat sposobów prowadzenia wojny przez Związek Radziecki i roli Stalina. Po aresztowaniu trafił do więzienia na Łubiance, a stamtąd na Butyrki w Moskwie. Na mocy ówczesnego radzieckiego kodeksu karnego został skazany na 8 lat wychowawczego obozu pracy. Więziono go w obozie w dawnym monasterze pod Moskwą, następnie pracował w specjalnym obozie dla specjalistów i naukowców w Marfinie, a w końcu przewieziono go do obozu w Jekybastuzie.

Według własnych wspomnień, od 1947 tworzył jedyną możliwą dla łagiernika metodą – zapamiętując całe fragmenty utworów. Był wówczas przekonany, że za życia żaden jego utwór nie zostanie opublikowany. Pracował między innymi nad utworem Krąg pierwszy i przygotowywał się do rozpoczęcia prac nad Archipelagiem Gułag.

W 1970 roku Aleksandr Sołżenicyn otrzymał literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. We wrześniu 1973 KGB skonfiskowało rękopis Archipelagu Gułag. Wydany specjalnie dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRR pozbawiał go obywatelstwa Związku Radzieckiego i nakazywał administracyjne wydalenie pisarza z ZSRR. Zrealizowano to natychmiast, wywożąc go samolotem do Frankfurtu nad Menem. Po wydaleniu zamieszkał na krótko w Zurychu, a po odebraniu Nagrody Nobla w 1975 i podróży do USA osiedlił rok później z rodziną koło Cavendish w stanie Vermont. 18 sierpnia 1989 roku Sołżenicynowi przywrócono radzieckie obywatelstwo. Do Rosji wrócił dopiero 27 maja 1994 roku.

(mstan/wikipedia/bsc)